تا حالا بعد از یک موفقیت بزرگ، با خودتان فکر کردید:«شاید فقط شانسی بود!» یا ترسیدید که دیگران بالاخره بفهمند که شما اون‌قدرها هم که به نظر می‌رسد، بلد نیستید؟ اگر جواب این سؤالات «بله» است، احتمالاً شما هم با سندرم ایمپاستر یا همان «سندروم فریبکار» روبرو هستید. در این مقاله، با این پدیده روانی رایج آشنا می‌شویم، ریشه‌ها و نشانه‌هایش را بررسی می‌کنیم و در نهایت چند راه‌حل کاربردی ارائه می‌دهیم.

سندرم ایمپاستر چیست؟

سندرم ایمپاستر نوعی حالت روانی است که طی آن فرد، علی‌رغم شواهد عینی از موفقیت و توانمندی، خود را شایسته‌ آن دستاوردها نمی‌داند. چنین فردی معمولاً بر این باور است که موفقیت‌هایش ناشی از شانس، روابط یا سایر عوامل خارجی بوده است، نه از شایستگی‌های واقعی خویش.

نشانه‌های رایج سندرم ایمپاستر

• نسبت‌دادن موفقیت‌ها به عوامل بیرونی (نظیر شانس یا حمایت دیگران)

• ترس دائمی از «افشا شدن» و شناخته‌ شدن به‌ عنوان فردی نالایق

• ناتوانی در پذیرش تعریف‌ها و تمجیدهای دیگران

• خودانتقادی شدید و مقایسه مداوم با دیگران

• گرایش به کمال‌گرایی افراطی

چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به این سندرم هستند؟

تحقیقات نشان می‌دهد که سندرم ایمپاستر در میان برخی گروه‌ها شیوع بیشتری دارد، از جمله:

• زنان در محیط‌های مردسالار یا رقابتی

• دانشجویان ممتاز یا افراد تازه‌وارد به دانشگاه‌های معتبر

• متخصصان تازه‌وارد به محیط‌های حرفه‌ای سطح بالا

• افرادی که در کودکی مورد مقایسه یا سرزنش مداوم قرار گرفته‌اند

علل بروز سندرم ایمپاستر

کمال‌گرایی مفرط

افرادی که همواره تلاش دارند عملکردی بی‌نقص داشته باشند، در مواجهه با کوچک‌ترین خطا یا انتقاد دچار احساس نالایقی می‌شوند.

سبک تربیتی سخت‌گیرانه یا مقایسه‌محور

افرادی که در محیط‌های خانوادگی رقابتی یا انتقادمحور رشد یافته‌اند، ممکن است عزت‌نفس پایینی داشته و خود را شایسته موفقیت ندانند.

مقایسه‌های افراطی در فضای مجازی

شبکه‌های اجتماعی با نمایش موفقیت‌های گزینشی دیگران، زمینه‌ساز مقایسه‌های ناسالم و کاهش اعتماد به نفس می‌شوند.

پیامدهای روانی و حرفه‌ای سندرم ایمپاستر

• افت اعتماد به نفس و خودکارآمدی

• اضطراب مزمن و نگرانی دائمی از شکست

• پرهیز از پذیرش مسئولیت‌های جدید یا موقعیت‌های پیشرفت

• فرسودگی شغلی و کاهش رضایت از زندگی حرفه‌ای

• در موارد حاد، بروز افسردگی

راهکارهای مقابله با سندرم ایمپاستر

آگاه‌سازی و پذیرش

اولین گام در مقابله با این پدیده، شناخت آن و پذیرش این حقیقت است که تجربه این احساسات، رایج و انسانی است.

مستندسازی موفقیت‌ها

فرد می‌تواند با ثبت هفتگی دستاوردها و تلاش‌های خویش، به مرور زمان تصویری واقع‌بینانه‌تر از توانایی‌های خود بسازد.

گفت‌وگو با افراد قابل‌اعتماد یا مشاور

بیان احساسات درونی و شنیدن بازخورد دیگران می‌تواند نقش مهمی در کاهش فشار روانی داشته باشد.

توقف مقایسه با دیگران

مقایسه مداوم با دیگران، به‌ویژه در بستر شبکه‌های اجتماعی، یکی از عوامل تقویت این سندرم است. تمرکز بر رشد فردی مؤثرتر خواهد بود.

بازنویسی باورهای محدودکننده

به جای جملاتی چون «من فقط خوش‌شانس بودم»، بهتر است از جملاتی چون «من برای این موفقیت تلاش زیادی کردم» استفاده شود.

صحبت با روانشناس

در صورتی که عزت نفس و اعتماد به نفس فرد به شدت ضعیف باشد، این موضوع مربوط با تروماهای دوران کودکی است و نیاز به درمان توسط روانشناس دارد.