من خیلی سیاه و زشتم (اختلال بدریخت انگاری یا بدشکلی بدن چیست)
شاید بارها جلوی آینه ایستاده‌اید و با خود گفته‌اید: «احساس میکنم زشتم.» شاید دیگران بارها به شما گفته‌اند که زیبا یا نرمال به نظر می‌رسید، اما در ذهن خودتان عیوبی بزرگ و غیرقابل تحمل می‌بینید. این حس می‌تواند ساده و گذرا باشد، اما در بسیاری از افراد تبدیل به یک اختلال جدی روان‌شناختی به نام بدریخت‌انگاری بدن (Body Dysmorphic Disorder – BDD) می‌شود. در این مقاله به طور کامل به بررسی این اختلال، دلایل، نشانه‌ها و راه‌های درمان آن می‌پردازیم.
بدریخت‌انگاری بدن (BDD) چیست؟
اختلال بدریخت‌انگاری بدن یک مشکل روانی است که در آن فرد به شکل افراطی و مداوم روی یک یا چند عیب خیالی یا جزئی در ظاهر خود تمرکز می‌کند. این عیوب معمولاً برای دیگران یا دیده نمی‌شوند یا بسیار کوچک‌اند. با این حال، فرد مبتلا به BDD احساس می‌کند آن نقص‌ها بزرگ و غیرقابل تحمل هستند.
این اختلال می‌تواند زندگی فرد را مختل کند، روابط اجتماعی را کاهش دهد و حتی منجر به افسردگی شدید شود.
علائم اختلال بدریخت‌انگاری بدن
نشانه‌های رایج این اختلال شامل موارد زیر است:
-
نگاه مداوم در آینه یا اجتناب از آن: فرد ممکن است ساعت‌ها خود را در آینه بررسی کند یا برعکس، به طور کامل از نگاه کردن به آینه اجتناب کند.
-
مقایسه دائمی خود با دیگران: فرد مدام خود را با دیگران مقایسه می‌کند و احساس کمبود دارد.
-
نگرانی شدید درباره بخش خاصی از بدن: بینی، پوست، مو، دندان، اندام یا حتی قد.
-
اضطراب در جمع: ترس از این‌که دیگران عیوب او را ببینند.
-
رفتارهای تکراری: استفاده بیش از حد از لوازم آرایش، عمل‌های زیبایی متعدد، تغییر مدل مو و لباس برای پنهان‌سازی نقص.
-
کاهش اعتماد به نفس و بروز افسردگی.
چرا بعضی افراد احساس می‌کنند زشت هستند؟ (علل BDD)
بدریخت‌انگاری بدن می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد، از جمله:
-
عوامل ژنتیکی: زمینه ارثی در بروز اختلالات اضطرابی و وسواسی.
-
محیط خانوادگی: انتقادهای مکرر والدین درباره ظاهر کودک.
-
فشارهای اجتماعی و رسانه‌ای: مقایسه با مدل‌ها، بازیگران و تصاویر فیلترشده در شبکه‌های اجتماعی.
-
تجارب ناخوشایند گذشته: مسخره شدن در دوران مدرسه یا تجربه طرد شدن.
-
کمبود عزت نفس: فرد ارزشمندی خود را تنها در ظاهر می‌بیند.
احساس زشتی و تأثیر آن بر زندگی
وقتی فرد مدام با خود می‌گوید «احساس میکنم زشتم»، پیامدهای متعددی در زندگی‌اش بروز می‌کند:
-
مشکلات تحصیلی یا شغلی: به دلیل اجتناب از حضور در جمع.
-
اختلال در روابط عاطفی: ناتوانی در اعتماد به شریک عاطفی.
-
افزایش اضطراب و افسردگی.
-
تمایل به عمل‌های زیبایی پی‌درپی که هیچ‌گاه رضایت واقعی ایجاد نمی‌کنند.
تفاوت بین نارضایتی عادی از ظاهر و BDD
همه ما ممکن است گاهی از بخشی از ظاهر خود ناراضی باشیم. اما اختلال بدریخت‌انگاری بدن فراتر از یک نگرانی معمولی است. تفاوت‌ها شامل:
-
شدت و تکرار افکار منفی.
-
میزان زمانی که فرد صرف نگرانی درباره ظاهر می‌کند (گاهی روزانه چندین ساعت).
-
تأثیر مخرب بر عملکرد روزمره.
تشخیص اختلال بدریخت‌انگاری بدن
تشخیص این اختلال توسط روانشناس انجام می‌شود. در روند تشخیص معمولاً از مصاحبه بالینی، پرسش‌نامه‌ها و بررسی تاریخچه فردی و خانوادگی استفاده می‌شود. اگر شک دارید که این اختلال را دارید یا خیر و یا میخواهید روی عزت نفس‌تان کار کنید و جذابیت و کاریماتیک بودن را در خود تقویت کنید، می‌توانید از روانشناسان مجموعه روان سالم کمک بگیرید.
درمان بدریخت‌انگاری بدن
خبر خوب این است که BDD قابل درمان است. روش‌های درمانی شامل:
درمان شناختی-رفتاری (CBT)
این روش به فرد کمک می‌کند افکار منفی خود درباره ظاهر را شناسایی کرده و تغییر دهد. همچنین رفتارهای تکراری (مثل چک کردن آینه) کاهش پیدا می‌کند.
دارو درمانی
در برخی موارد، روان‌پزشک داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب (مانند SSRIها) تجویز می‌کند. البته ابتدا باید به روانشناس مراجعه کنید و اگر نیاز باشد، روانشناس شما را به روان‌پزشک ارجاع می‌دهد. در بسیاری موارد، تنها مشاوره روانشناسی کافی است و نیازی به تجویز دارو نیست.
گروه درمانی و حمایت اجتماعی
حضور در گروه‌های حمایتی به افراد کمک می‌کند احساس کنند تنها نیستند.
افزایش عزت نفس و تمرین خودپذیری
تمرکز بر توانایی‌ها و ارزش‌های درونی به جای ظاهر.
راهکارهای عملی برای کسانی که احساس می‌کنند زشت هستند
-
کاهش استفاده از شبکه‌های اجتماعی و مقایسه با تصاویر غیرواقعی.
-
تمرین شکرگزاری: نوشتن سه ویژگی مثبت از خود در هر روز.
-
تمرین ذهن‌آگاهی و مدیتیشن برای کاهش اضطراب.
-
ورزش منظم که هم بر سلامت روان و هم بر تصویر ذهنی از بدن تأثیر مثبت دارد.
-
مراجعه به روانشناس در صورت شدت علائم.
نقش خانواده و اطرافیان
اطرافیان می‌توانند با حمایت عاطفی، پرهیز از انتقاد ظاهری و تشویق به درمان، به بهبود فرد کمک کنند.
آیا عمل‌های زیبایی راه‌حل است؟
بسیاری از مبتلایان به BDD به عمل‌های زیبایی روی می‌آورند. اما باید بدانید این راه‌حل موقت است و مشکل اصلی روانی حل نمی‌شود. اغلب افراد بعد از عمل هم احساس رضایت نمی‌کنند و به دنبال عمل‌های بیشتر می‌روند.
سخن پایانی
اگر شما یا اطرافیان‌تان مدام با خود می‌گویید «احساس میکنم زشتم»، شاید مسئله فراتر از یک نگرانی ساده باشد. اختلال بدریخت‌انگاری بدن مشکلی جدی اما قابل درمان است. مراجعه به روانشناس، تمرین خودپذیری و کاهش فشارهای اجتماعی می‌تواند مسیر بازگشت به زندگی سالم و شاد را هموار کند.